Ο γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Κλοντ Μισεά μιλάει για τον Τζορτζ Οργουελ: «Στον 20ό αιώνα, λίγοι διανοούμενοι πλήρωσαν τόσο προσπαθώντας να εναρμονίσουν τη ζωή τους με τις ιδέες τους»
Ο Οργουελ είναι ένας από τους θεμελιωτές εκείνου του ρεύματος σκέψης που ασκούσε ριζική κριτική στον ολοκληρωτισμό. Σήμερα που ο αντιολοκληρωτισμός έχει γίνει ηγεμονικός και μάλιστα συνδυάζεται με την κυριαρχία της αγοράς και με τις θεωρίες περί του «τέλους της ιστορίας», μήπως πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Οργουελ είναι ξεπερασμένος, είναι ένας στοχαστής για τον εικοστό αιώνα, το έργο του οποίου δεν είναι πλέον επίκαιρο και ζωντανό; Το περιοδικό «Le Magazine Litteraire» έθεσε αυτό το ερώτημα στον γάλλο φιλόσοφο Ζαν-Κλοντ Μισεά.
«Στην πραγματικότητα -απαντάει ο Μισεά- ο αντιολοκληρωτισμός που έγινε ηγεμονικός, μετά την προβολή των “νέων φιλοσόφων” από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι ουσιαστικά η φιλελεύθερη χρήση της έννοιας του ολοκληρωτισμού. Είναι με άλλα λόγια μια εξαιρετικά φτωχή εκδοχή της παλιάς θεωρίας των “δικαιωμάτων του ανθρώπου”, η οποία, σκιαγραφώντας μια συμβατική εικόνα της “αυτοκρατορίας του κακού”, χρησίμεψε κυρίως για να νομιμοποιεί τη μαζική αναδίπλωση των διανοουμένων στα ιδρυτικά δόγματα της “αυτοκρατορίας του μικρότερου κακού”, δηλαδή στον οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό φιλελευθερισμό. Αυτό όμως που ο Οργουελ προσπαθούσε να συλλάβει με τον νεογέννητο τότε όρο του “ολοκληρωτισμού” είναι αρκετά πιο πρωτότυπο και βαθύ. Εξάλλου, δεν θα ‘πρεπε ποτέ να ξεχνάμε ότι οι θεωρητικές του επεξεργασίες δεν σφυρηλατήθηκαν στον γυάλινο πύργο ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος αλλά στη δοκιμασία της μάχης, δηλαδή με αφετηρία την άμεση εμπειρία, στη Βαρκελόνη του 1937, του υπαρκτού σταλινισμού και του τρομερού ανθρωποκυνηγητού, του οποίου ο ίδιος και οι σύντροφοί του στο Poum έγιναν ο στόχος μετά την επιστροφή τους από το μέτωπο.
Πέρα από τους κλασικούς μηχανισμούς της αστυνομικής τρομοκρατίας, ο Οργουελ κατανόησε πολύ γρήγορα ότι καμιά ολοκληρωτική οργάνωση δεν θα μπορούσε να λειτουργεί για μεγάλο διάστημα χωρίς την ανάπτυξη ενός νέου τύπου “διανοούμενου” και της ειδικής πρακτικής του: της ιδεολογίας. Οχι με τη μαρξιστική έννοια του όρου (ένας λόγος που εκλογικεύει ασυνείδητα ταξικά συμφέροντα) και ακόμη λιγότερο με τη φιλελεύθερη έννοια (κάθε είδους ηθική ή φιλοσοφική πεποίθηση, που αποβλέπει στο να ασκεί επίδραση πέρα από την ιδιωτική σφαίρα). Αλλά με την έννοια ενός πρωτόγνωρου (τουλάχιστον σε αυτή την κλίμακα) διανοητικού καθεστώτος, που απλώνει τις ρίζες του στην αγάπη για την εξουσία και που προκαλεί στους ζηλωτές του μια γενική αναισθησία του ηθικού αισθήματος.
Σύμφωνα με τον Οργουελ, αυτή η ηθική αναισθησία έχει και άλλες συνέπειες. Από τη μια μεριά μιαν εντυπωσιακή τύφλωση απέναντι στην πραγματικότητα και από την άλλη την απώλεια κάθε αισθητικής αίσθησης και κάθε συναίσθησης της γραπτής και προφορικής γλώσσας. Είναι ενδιαφέρον να σημεώσουμε ότι ο Οργουελ ανίχνευε ορισμένες προτάσεις αυτής της σύγχρονης διαφθοράς της γλώσσας στο λεξιλόγιο των “ειδικών” και των δημοσιογράφων της εποχής του.
Ωστόσο, αυτός ο νέος ανθρώπινος τύπος όχι μόνον επέζησε ακέραιος μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, αλλά θα ‘πρεπε να είναι φανερό, στην εποχή της “πολιτικής ορθότητας”, της κατευθυνόμενης κατανάλωσης και του νέου καπιταλιστικού μάνατζμεντ, ότι είναι και μια χαρά, σε σημείο που έχει κλωνοποιηθεί με βιομηχανικό τρόπο. Πρόκειται εξάλλου για ένα φαινόμενο που ο Οργουελ είχε καθαρά προβλέψει: “Με βάση όλα όσα γνωρίζω -έγραφε το 1945- ενδέχεται, όταν θα εκδοθεί ‘Η φάρμα των ζώων’, η κρίση μου για τη Σοβιετική Ενωση να γίνει η γενικά αποδεκτή γνώμη. Αλλά σε τι θα χρησιμέψει αυτό; Η αντικατάσταση μιας ορθοδοξίας από μιαν άλλη δεν είναι υποχρεωτικά μια πρόοδος. Ο αληθινός εχθρός είναι το πνεύμα που υποβαθμίζεται στην κατάσταση του γραμμοφώνου και αυτό παραμένει αληθινό είτε συμφωνεί κανείς είτε όχι με τον δίσκο που παίζεται σε μιαν ορισμένη στιγμή» (…).
Ο Οργουελ είναι αναμφίβολα ένας ηθικά ακέραιος άνθρωπος, ο οποίος προσπαθούσε πάντοτε να αναζητάει τον άνθρωπο πίσω από την ιδέα. Γι’ αυτόν καμιά σοσιαλιστική κοινωνία δεν μπορούσε να επιδιωχθεί χωρίς αυτό το στοιχείο της προσωπικής εμπλοκής του υποκειμένου με τις ενέργειές του, που είναι η έσχατη αρχή κάθε ευπρέπειας και κάθε διανοητικής εντιμότητας. Και είναι βέβαιο ότι, στον εικοστό αιώνα, λίγοι διανοούμενοι θα πλήρωναν τόσο μεγάλο προσωπικό τίμημα στην προσπάθειά τους να εναρμονίσουν τη ζωή τους με τις ιδέες τους.
Αυτή η ηθική επιταγή είναι το πιο σταθερό θεμέλιο του διπλού αγώνα που διεξάγει διαρκώς ενάντια στην ηθική αδιαφορία των φιλελεύθερων και ενάντια στο “πνεύμα που υποβαθμίζεται στην κατάσταση του γραμμοφώνου”, το οποίο χαρακτηρίζει τους διανοούμενους του ολοκληρωτισμού. Και ο σοσιαλισμός του Οργουελ (η decent society) βαζιζόταν στη βαθιά πεποίθηση ότι ήταν ακόμα δυνατό να οικοδομηθεί ένα πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο ικανό να ενθαρρύνει διαρκώς τα άτομα να δίνουν, όσο είναι δυνατόν, τον καλύτερο εαυτό τους. Πρέπει ωστόσο να προσθέσουμε ότι η common decency, οι “φυσικές” ηθικές αρετές των εργαζομένων και των απλών ανθρώπων (πρωταρχική προϋπόθεση κάθε αυθεντικής εξέγερσης), δεν αντιπροσώπευε για τον Οργουελ παρά το αναγκαίο σημείο αφετηρίας μιας σοσιαλιστικής πολιτικής. Χρειάζεται βέβαια “να στηριζόμαστε σε αυτήν”, έγραφε, αλλά κυρίως να της εξασφαλίζουμε μιαν “απεριόριστη ανάπτυξη”, γιατί διαφορετικά θα υποταχθεί ξανά, με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο, στο μολυσμένο σύμπαν του “κοινοτισμού” και του εθνικισμού. Υπενθυμίζουμε ότι ο Οργουελ, διαφορετικά από τους διανοούμενους της αριστεράς σήμερα, γνώριζε ακόμα να διακρίνει τέλεια τον εθνικισμό από το δέσιμο του ανθρώπου με τη γενέθλια χώρα του και από την πατριωτική αφοσίωση (…)».
Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
* Αναδημοσίευση από το “Επτά” της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας [7 Μαρτίου 2010 - επιμέλεια Θ. Γιαλκετσή] το κείμενο “Ο σοσιαλισμός του Όργουελ“. Πρόκειται για αποσπάσματα μιας συνέντευξης που έδωσε ο Ζαν-Κλωντ Μισεά στην Elisabeth Levy και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Magazine Littéraire [τ. 492, Δεκέμβριος 2009]. Ολόκληρη η συνέντευξη στα γαλλικά: Orwell, la gauche, l’anti-totalitarisme et la common decency.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου